Onveilig
Er is veel sprake van seksueel misbruik. Het heeft een naam in #metoo gekregen en nu duikt het op in de gestalte van The Voice of Holland. In het ND van zaterdag 22 januari wordt het ter sprake gebracht als iets alledaags (ND 220122). Dat is ernstig. Omdat het openlegt dat samenleven voor veel vrouwen onveilig is. Omdat het openlegt dat vrouwen op hun hoede zijn, moeten zijn. John de Mol riep verontwaardiging in de samenleving op toen hij suggereerde dat vrouwen eerder moeten praten als er wat plaatsvindt dat niet door de beugel kan. ‘Het ligt aan de daders’, is het mantra dat dan voortdurend wordt herhaald. En terecht.
Breed
Maar als je dat gezegd hebt over een zo breed probleem, is het niet gek om vast te stellen dat veel mannen een probleem hebben met (hun) seksualiteit. Veel vrouwen hebben last van seksueel misbruik, wat duidt op veel mannen die hun seksuele gevoelens niet onder controle hebben. Wat kun je als samenleving, wat kun je als gelovigen in een geloofsgemeenschap? Ik vind dat ingewikkelde vragen. Onder andere omdat we als samenleving een losse seksuele moraal hebben ontwikkeld. Waar zomaar de suggestie van uit gaat dat veel mag. Het springende punt is vandaag vooral dat seks vrijwillig moet zijn en niet afgedwongen. Want als het is afgedwongen, ervaren we het als misbruik en dat is het ook. Als kerk sta je voor trouw, omdat in de bijbel trouw de deugd is die seksualiteit omgeeft. Binnen een huwelijk zo veilig mogelijk geplaatst. Maar je kunt wel zeggen: seks moet niet afgedwongen worden, want dan is het misbruik. Je kunt wel zeggen als kerk: seks hoort in een huwelijk. Maar daarmee is er nog een heleboel niet gezegd. Een brede praktijk van seksueel misbruik is daarmee niet geduid. Dat is een tweede motief waarom ik het een ingewikkelde vraag vind wat je als samenleving kunt. Kennelijk hebben mannen en vrouwen (ook jongens/mannen worden misbruikt) nogal wat te stellen met hun seksuele verlangens en is het moeilijk om dat te kanaliseren. Eerder schreef ik al eens in verband met discussie over homoseksualiteit (Liturgie, veiligheid en seksuele variatie) over elkaars lasten dragen en de noodzaak over gesprek met elkaar over leven met je seksuele gevoelens. Dat lijkt me hier ook nogal belangrijk. Dat begint op scholen met goede voorlichting en met een open gesprek thuis over seks.
Moeilijk
Maar ja, dat kun je wel zeggen, feit is dat lang niet iedereen zoiets aandurft. Het is zo persoonlijk en zo kwetsbaar. Anderen veroordelen of veroordeeld worden (als je open begint te spreken over jouw seksualiteit) is maar zo een feit. En dicht gaan dan de luiken weer. En zeggen dat het in de kerk een zaak van gebed moet zijn, is waar en goed, maar ook zomaar een doekje voor het bloeden. Het blijkt gewoon heel erg moeilijk om je seksuele gevoelens in goede banen te leiden. Het kan zijn dat je je niet metterdaad vergrijpt. Maar wat er zich in je gedachten en je hart afspeelt hoort volgens mij bij het in goede banen leren leiden van je seksuele gevoelens. Daar begint verlangen, in je hart en in je gedachten. Daar begint de worsteling: geef ik er aan toe of niet en hoe dan? Wil je echt leren hoe je met je verlangens om mag gaan, is het nodig om te worden uitgenodigd om te zeggen wat er in je omgaat. Is het nodig dat dat gebeurt in een omgeving waarin je niet wordt uitgelachen als jij gaat vertellen over jouw gevoelens en verlangens die horen bij jouw beleving van seks. Het is nodig dat je als seksueel wezen met alles er op en er aan wordt verwelkomd. Niet om al die gevoelens dan ook maar meteen in praktijk te brengen. Maar allereerst dat je ze onder ogen ziet, ze leert begrijpen en beheren. Daarbij kun je je (in de gemeente van Christus) laten inspireren door het gebod van de liefde, waarvan de geboden die stimuleren om waarheid te spreken, anderen recht te doen, en huwelijken te respecteren, elkaar gunnen wat van de ander is een rol kunnen spelen. Gebruikt als liefdevolle wijzers kunnen ze helpen je seksuele verlangens in goede banen te leren leiden. Wie heeft zulke mensen om zich heen? Wie kan zoiets aan? En dan heb ik het nog niet over een klimaat van waardering en liefde dat nodig is in een cultuur, om zoiets samen te leren.
Bijbel
In de gemeente ben je er niet als je op het boekje Hooglied wijst en op de onbedorven prachtige gave van de seksualiteit. God heeft wel meer geweldige gaven gegeven en deze ontwikkel je in de praktijk door er mee bezig te gaan en te experimenteren. En juist dat kan niet ongebreideld en zeker niet alleen. Seksualiteit is bij uitstek iets van samen, van gemeenschap. Ook de ontwikkeling van je gevoelens van seksualiteit. Ooit interviewde ik een seksuoloog van de Rutgerstichting. Dat was in het kader van een themanummer over seksualiteit voor het blad Cornu, het studentenblad van de Theologische Universiteit in Kampen, waar ik studeerde. Ik vroeg hem advies voor een jongensgemeenschap als de ThUK is, als het gaat over seksualiteit. Hij vertelde mij en mijn medestudent hoe belangrijk het is om te onderhandelen over seksualiteit met je partner. Dat zal ik nooit vergeten. Juist dat roept schroom op. Je doet zomaar maar wat. En daarmee worden schroom en schaamte zomaar bron voor onhandige seks en, denk ik, wordt het zomaar bron voor misbruik.
Waar?
Waar vind je zo’n veilig klimaat? Bij partners? Nodig je elkaar uit om te praten over je verlangens en fantasieën? In een gezin? In een landelijke cultuur? In de kerkelijke gemeenschap? Het zou moeten, denk ik. En het kan ook heel leuk en verrijkend zijn als je dit soort gesprek leert te voeren met je partner, je vrienden en als je in je gezin de veiligheid creëren kunt dat seks iets heel gewoons is, dat bespreekbaar is. Maar is het er? Durf ik dat? Wil ik dat? Kan ik dat? Ben jij veilig voor mij? Voor mij zijn dit de vragen die opkomen bij het schandaal van The Voice. En ik denk niet dat er een makkelijke weg is. Tenminste, zolang je je schroom en gêne voorrang geeft. Passeer je dit obstakel, dan ligt er ook een weg van vreugde en plezier voor je.
Liturgie
Ik schrijf ook dit onder liturgie. Daarmee plaats ik het nadrukkelijk in onze omgang met God. Hij gaf ons seksualiteit als iets om te ontdekken en om ervan te genieten. Zeker niet om er elkaar mee te beschadigen. Seksualiteit verdient een plaats in het licht, niet in het duister, een plaats op de dag, niet in de nacht, in het opene, niet in het stiekeme, om te vieren, niet om te heersen. Veilige en liefdevolle omgang met seksualiteit voedt onze omgang als mensen onderling. Waar we elkaar verwelkomen voedt het ook onze omgang met God. Dat laatste is een wat onbewezen stelling, maar ze is waar. Omdat de liefde ons herinnert aan wie ons maakte en wie er met ons meeviert.
Liturgie, liederen en gedichten 